Saatlerle ilgili teknik terim ve ifadelere yer verdiğimiz köşemizin bugünkü konuğu, saat dünyasının belki de en fonksiyonel komplikasyonlarından olan kronograf.
Yunancada zaman anlamına gelen Chronos ve yazmak anlamına gelen Graph kelimelerinin birleşiminden oluşan “kronograf” saat dünyasının en ilgi çeken komplikasyonlarından biri haline geldi. Dünyanın ilk modern kronografı, astronomik ekipmanlarla çalışmak üzere, 1816 yılında, Louis Moinet tarafından tasarlandı. Cep saatleri ve profesyonel kullanım için geliştirilen kronografların otomatik kol saatleriyle buluşması ise 1964 yılında, Tokyo Olimpiyatları için geliştirilen Seiko marka özel saat sayesinde gerçekleşti. Daha sonra Heuer, Breitling ve Hamilton gibi markalar ile kronograflı saat üretimi devam etti.
The World’s First Chronograph - Louis Moinet
Ara zaman ölçümü yapmak için kullanılan kronograf terimi, sıklıkla kronometre ile karıştırılmaktadır. Kronograflar mekanizmayla iki şekilde ilişkilendirilirler. Tümleşik kronograflar; mekanizma henüz kâğıt üzerinde bir çizimken dahi kronograflı olacak şekilde tasarlanan mekanizmalara verilen isimdir. Sonradan ana mekanizmanın üzerine modül eklenmesiyle kronograf özelliği kazandırılmış mekanizmalara ise, modüler kronograf ismi verilir. Mekanizmanın bütünleşik mi yoksa modüler mi olduğunu anlamanın bir diğer yolu da, ayar kolu kısmında saati incelemektir. Eğer kronograf butonları ayar kolu ile aynı hizada konumlanmışsa bütünleşik, daha yukarıda konumlanmışsa modüler demektir.
Kronograflar çalışması için gereken enerjiyi saatin ana zembereğinden alır ancak normal saat fonksiyonlarından farklı olarak yalnızca istenilen zamanlarda aktifleştirilirler. Aktivasyon çoğunlukla saatin yan kısmında bulunan bir buton aracılığıyla yapılır. Butona ilk basışta kronograf çalışmaya başlarken ikinci basışta işlem durdurulur. Bu işlem arzu edildiği takdirde defalarca tekrarlanabilir. İşlem bittiğinde ise ibrelerin sıfırlanması için başka bir butondan yardım alınır. Bazı saatlerde sıfırlama butonu bulunmaz. Monopusher veya Single Pusher (tek tuş) kronograf olarak anılan bu tipte, başlatma durdurma ve sıfırlama işlemi tek bir buton aracılığıyla gerçekleştirilir. Dolayısıyla kronografı bir kez durdurduktan sonra kaldığı yerden devam ettirme gibi bir durum söz konusu değildir.
IWC Portofino HandWound Monopusher IW515104
Kronograflar ara zaman ve tur ölçümü yapmak amacıyla kullanıldığından, bazı ek fonksiyonlara sahip olabilirler. Özellikle spor müsabakaları için geliştirilen Split-Second (Double Chronograph veya Rattrapante olarak da isimlendirilmektedir) kronograf çeşidinde, üst üste yerleştirilmiş iki saniye kolu bulunmaktadır. Başlatma ve sıfırlama butonlarına ek olarak bir butona daha sahip olan bu kronograf, ana işlem devam ederken üstteki saniye kolunu durdurarak tur zamanının kolaylıkla kayıt altına alınmasını sağlar. Aynı butona tekrar basıldığında, saniye kolları senkronize bir şekilde ve üst üste hareketlerine devam ederler.
Panerai Luminor 1950 Rattrapante 8 Days - PAM00530
Bir diğer özel kronograf çeşidi olan Foudroyante de ise, mekanizmanın balans yayının salınım frekansına göre saniyede 6, 8 hatta 10 adımla ilerleyen ayrı bir kol bulunmaktadır. Bu sayede daha hassas ölçümler alınabilir.
Girard Perregaux Scuderia Rattrapante Foudroyante
Kronograf kullanımında bazen art arda hızlı ölçümler yapmak gerekebilir. Çalışan kronografı durdurma ve yeniden başlatma operasyonu zaman kaybı yaşatacağından, Flyback özellikli kronograflar geliştirilmiştir. Bu sayede çalışan kronografta durdurma butonuna basmadan, yalnızca sıfırlama butonuyla kolları başlangıç pozisyonuna getirmek ve işlemi sıfırdan başlatmak mümkündür. Bu özellik saat dünyasına 1923 yılında Breitling tarafından kazandırılmıştır. Flyback özelliği olmayan çalışan bir kronografta sıfırlama butonunu kullanmak ise mekanizmaya ciddi zararlar verebilir.
Panerai Luminor Submersible 1950 Flyback Chrono PAM00615
Kronograflı saatlerde, saatin merkezi saniyesi saat 3, 6, 9 veya 12 pozisyonuna kaydırılmıştır. Merkezde ise, daha hassas okunabilmesi için kronograf fonksiyonuna ait saniye kolu bulunur.
Breitling Chronoliner
Kronograflı saatlerde kadranda ilaveten dakika ve hatta saat sayaçları bulunabilir. Alt kadran yerleşimine göre kadranlar tekli için Mono-Compax, ikili için Bi-Compax, üçlü için ise Tri-Compax şeklinde adlandırılır.
Bell & Ross Br 03-94
Kronograflar sıfırdan başlayarak ölçüm yapacak şekilde tasarlanmış komplikasyonlardır. Geri sayım kronografında kullanıcının belirlediği değerden itibaren sıfıra doğru sayım yapılır. Tıpkı standart kronograflarda olduğu gibi regatta fonksiyonu da kasanın yan kısmında bulunan butonlar aracılığıyla kontrol edilir. Dijital saatlerde sayım bittiğinde alarm vasıtasıyla kullanıcı uyarılır.
Ulysse Nardin Marine Regatta
