Saatçilikle ilgili haberleri incelerken belki yüzlerce kez ‘emaye kadran’ kelimesini okudunuz. Peki, neredeyse saatçilik kadar eski olan emayeyle ilgili neler biliyorsunuz? Gelin, bilgilerimizi birlikte tazeleyelim.
Emaye deyip geçmeyin... Horolojide oldukça önemli bir yere sahip olan emaye kadranlar kolay üretilmiyor. Uzmanlık ve ince el işçiliği burada da çok değerli. Bu nedenle konuyu başa sarıp öncelikle nasıl üretildiğinden bahsetmenin önemli olduğunu düşünüyorum.
Emaye, kırmızı kurşun ve soda külü gibi bileşenlerle karıştırılmış silikadan türetilen yumuşak bir cam. Ham malzemeler renksiz, kristalimsi sıvı bir form alana kadar eritiliyor. Erimiş karışıma başka maddeler eklenerek çok çeşitli yoğun renkler elde edilebiliyor. Örnek vermek gerekirse kobaltın eklenmesiyle mavi, kromla yeşil, demirle gri ve iyotla ateş kırmızısı renkler ortaya çıkıyor. İçerikler fırında yaklaşık 14 saat kaynaştıktan sonra renkli emaye kepçeyle çıkarılıyor ve saydam için düz dökme demir parçasında, opak için dökme demir kalıpta soğumaya bırakılıyor.
Erimiş emaye cam benzeri bir plaka halini alıyor. Bu aşamada iki seçenek mevcut; kristal bir forma bölünebiliyor veya (sıklıkla) pudra haline getiriliyor. Hangi forma geldiğine bağlı olarak emaye ustası emayeyi istenen kıvama getirmek için dibek ve dibek tokmağı kullanarak öğütmek durumunda kalabiliyor. Böyle yazınca kolay gibi görünüyor ancak değil. Çok dikkatli olunması gerekiyor çünkü uygulama tipine ve şekline bağlı olarak emayenin ulaşabileceği en ince yapıya ulaşması şart.
Kadrana Uygulama
Kadran yapabilmek için inceltilmiş emaye öncelikle metal bir diske uygulanıyor. 800 ile 1.200 ?’de fırına verilen emaye eriyerek metalle bütünleşiyor. Soğumaya bırakılıyor ve sonrasında kumlanıyor. Bu işlem istenilen kalınlık ve bitiş elde edilene kadar devam ediyor. İşlemin sonunda emaye hiç solmayan, canlı bir renk alıyor. İnce emaye tek başına oldukça kırılgan görünebilir ancak bir saat kasasının içinde olmak onu sonsuza kadar koruyor.
Kısaca
Emaye kadranlar ilk olarak 17. yüzyılın sonlarında cep saatinin yaygınlaşmasıyla ortaya çıktı. Bu teknik, 20. yüzyılın başına kadar yaygın şekilde kullanılmaya devam etti. O dönemlerden kalan çok sayıda örnek, emayenin kalitesini kanıtlar nitelikte. Ancak yeni yöntemlerin bulunuşu emaye kullanımını zamanla azalmasına neden oldu. Bu sebepten birçok marka artık yalnızca özel saatlerinde emaye kullanıyor.
Emaye kadranları artık daha az görmemizin bir diğer nedeni de zorlu ve zaman alan üretim süreci diyebiliriz. Emaye kadranda kullanılacak rengin karakterine bağlı olarak istenen bitişin elde edilebilmesi için genellikle 6-9 kat emaye kullanılıyor. Her katın fırına girmesi gerekiyor ve her fırınlama işleminde aksilik yaşanması ihtimali çok olağan.
Örnek vermek gerekirse fırından fırına giren kadranın çatlaması durumu hiç de nadir değil. Yüzeyde kabarcıklar oluşabilir, küçük delikler kalabilir veya renkte bir problem yaşanabilir. Her durumda emaye kadran atılıyor ve tüm işlem yeniden başlıyor. Üstelik bu işlemlerin tamamı elle yapılıyor. Bir kadranın tamamlanması yaklaşık 10 saat sürüyor, bazı renkler işi daha da zorlaştırabiliyor.
Emaye kadranın hikâyesini kısaca bu şekilde derleyebiliriz. Bilginizi tazelediyseniz –ve tabii varsa- saatinizin emaye kadranına bir kez daha bakın. Artık daha farklı göründüğüne eminiz.
