Japon horolojisinin efendilerinden Hisashige Tanaka, 1800’lerde ürettikleriyle zaman tutkunlarını büyülemeye devam ediyor.
Hisashige Tanaka
Hisashige Tanaka, geç Edo (1603-1868) ve erken Meiji Döneminde (1868-1912) yaşamış, Japonya’nın en büyük mucitlerinden biri. Günümüzde ülkenin en büyük markalarından biri olan Toshiba’nın da selefi, Japonya’nın ilk özel mekanik firması Shibaura Engineering Works’un kurucusu olarak da tanınıyor. Birçok icada imza atan mucit “Karakuri Giemon”, “Doğu’nun Thomas Edison’ı” olarak anılıyor. Henüz 20’li yaşlarındayken Karakuri mekanik bebekleri üreten deha, ileri yaşlarında da, bugüne kadar yapılmış en görkemli Japon tarzı saat olan ‘Man-nen Jimeisho’ gibi şaheserler sahibi. Buharlı motor ve topların araştırma, geliştirme ve üretme aşamalarında etkin rol oynayan Tanaka, günlük yaşam için yararlı, çeşitli makineler icat ederek diğer alanlarda da Japon teknolojisini geliştirmeyi başardı. Bu bağlamda Hisashige için ‘Japon teknolojisinin kurucu gücü’ desek yanılmış olmayız.
Hisashige Tanaka, bir kaplumbağa kabuğu zanaatkârının en büyük oğlu olarak 1799’da doğdu. Henüz dokuz yaşındayken Karakuri mekanik figürleriyle donatılmış gizli kilitli inkstone kasası hazırlayarak ailesi dâhil herkesi şaşırtmayı başardı. Yaratma ve icat etmedeki şevki, Hanzo Hosokawa’nın 1796’da yayımladığı, içinde Japon saatleri ve Karakuri bebekleriyle oyuncaklarının mekanik tekniklerinin antolojisinin yer aldığı ‘Karakuri-zui’ isimli kitabı okumasıyla başladı. Aile işini devralması için her şeyin hazır olmasına rağmen, kendisinin yerine kardeşinin işi devralmasını istedi. Böylece tüm zamanını Karakuri işine ve icatlarına ayırabilirdi.
Hidrolik baskı, yer çekimi ve hava basıncı gibi etkenlerle hareket eden ilk Karakuri mekanik bebeklerini üreten Hisashige Tanaka’nın en çok bilinen şaheserleri ‘Yumi-Hiki Doji’ (ok atan çocuk), ‘Moji-kaki doll’ (mektup yazan çocuk) ve ‘Doji Sakazuki-dai’ (küçük çocuk şeklindeki sake kupası standı).
Uzak Doğu’nun değerli dehası Hisashige, 30’larının ortasında Osaka’ya taşınarak Kaichu Shokudai (portatif mum standı) ve Mujin-to’yu (uzun yanan kandil) üretti. Sonrasında Avrupa’dan ithal edilen Batı saatlerine merak salarak matematik ve Batı astronomik yıllık konularında çalışmaya başladı. Gökbilim ve mühendislik alanlarındaki bilgi ve becerisini geliştiren Tanaka, 1850 yılında Japon tarzı bir saat olan Shumisengi’yi bitirerek saat kavramına yeni bir boyut kazandırdı. Shumisengi için ‘jeosantrik astronomi bazlı, Budist kozmolojisini en kusursuz şekilde yansıtan başyapıt’ deniliyor. Saatteki güneş ve ay figürleri, saatin yüzündeki Mt. Shumisen etrafında dönüyor. Tanaka’nın Shumisengi’yi, halkı Budist kozmolojisi hakkında eğitmek ve dinini Batı’dan gelen Kopernik teorisine karşı desteklemek için inşa ettiği biliniyor.
Takvimler bir sonraki yılı, 1851’i gösterdiğinde Hisashige, ‘masterwork’ olarak nitelendirilen Man-nen Jimeisho kronometresini tamamladı. Tasarımın özü astronomik yıllık ve Batı tarzı saat tekniklerine dayanırken, kronometresini kendi tekniklerini kullanarak, metal yapı, oyma, kakma/emaye ve Karakuri ile süsledi. 1000’den fazla parçadan oluşan kronometrenin çoğu parçasını elde hazırladı. Karakuri saatinin bir kez kurmayla bir yıl boyunca durmadan çalıştığını da yazımıza eklemeden geçmeyelim.
Batı ve Japon birleşimi olan Man-nen Jimeisho, alarm çanına sahip olmasının yanı sıra haftanın gününü, güneş yılının 24 taksimatını, Çin Zodyak simgelerini (eski takvime göre yılın günleri), Ay’ın evrelerini ve gökevi (Kyoto’dan görünen haliyle Ay’ın ve Güneş’in yıllık hareketi) gösteriyordu. Tüm hareket eden kadranlar kilitliydi ve aşağıda bulunan zembereğin gücüyle ahenkle hareket ediyordu. Bu değerli Japon saati, mevsimsel zaman sistemine, yani farklı mevsimlerde gündüz ve gece sürelerindeki değişikliklere göre kendini otomatik olarak ayarlayan indekslere sahipti.
Hisashige hassasiyeti garantilemek için İsviçre yapımı cep saatlerinde kullanılan eşapman mekanizmasını kullanmış. Saatin yapısının mucidin düşüncesiyle birebir örtüşmesi de dikkat çekiyor: “Batı’nın teknolojisini kabul et ve halk için kullanışlı olacak şekilde Japon kültürüne entegre et.”
Bu perpetual saat, Hisashige’nin ölümünden kısa bir süre sonra bozuldu ve senelerce çalışmadı. 2004 yılında saat, analiz için elden geçirildi ve restore edilmesi için ulusal bir proje başlatıldı. Bu göreve atanan araştırmacılar, Hisashige’nin kendi başına geliştirdiği karmaşık mekanizmaların yanı sıra çarklar ve yaylar da dâhil olmak üzere neredeyse tüm parçaları mekanik alet edevat kullanmadan elle yaptığını ortaya çıkardı. Mucit, perpetual saati tamamladıktan sonra Makura-dokei yastık saati ve Taiko-dokei davul saati gibi birçok benzersiz zaman aracı geliştirdi.
Matthew Perry ve Black Ships’in 1853 yılında Japonya’ya varmasıyla Hisashige tüm ilgisini Japonya’nın zenginliğini ve askeri gücünü artırmak amacıyla ulusal savunma teknolojilerine çevirdi. Buharlı gemi ve lokomotifle birlikte Armstrong silahı da tasarladı. Daha birçok ilke imza atan Tanaka, 73 yaşındayken hükümetin isteği üzerine Tokyo’ya taşınarak ülkenin modernizasyonunda, iletişim projelerinde görev aldı. Kısa bir süre sonra yüksek kaliteli iletişim cihazının geliştirilmesini tamamladı.
1875’te Hisashige bir atölye kurarak bugünkü Toshiba’nın, yani Japonya’nın en güçlü ve büyük şirket gruplarından birinin de temellerini atmış oldu. Tanaka, bu atölyede prototip telefonlar ve ülke çapında zaman sinyali veren Hoji-ki gibi farklı cihazlar da geliştirdi.
